Verkiezingen in Nederland - hoe stemmen justitiabelen?

Welke verkiezingen houden we in Nederland?

We houden in Nederland iedere vier jaar verkiezingen voor de Tweede Kamer, Provinciale Staten, Waterschappen en Gemeenteraden. De leden van de Eerste Kamer worden indirect gekozen: dat gebeurt door de leden van de Provinciale Staten. Daarnaast zijn er vijfjaarlijks Europese verkiezingen.

Wie mogen naar de stembus?

Iedereen met de Nederlandse nationaliteit van 18 jaar en ouder mag stemmen. Dat geldt ook voor justitiabelen. Er is een uitzondering: iemand die door de rechter is veroordeeld tot een vrijheidsstraf van ten minste een jaar én is ontzet uit het kiesrecht, mag niet stemmen.

Actief en passief kiesrecht

Er zijn twee soorten kiesrecht: actief en passief kiesrecht. Actief kiesrecht is het recht om te stemmen. Passief kiesrecht is het recht om je verkiesbaar te stellen. Justitiabelen hebben, net als mensen in de vrije samenleving, actief en passief kiesrecht. Zij mogen dus stemmen en zich verkiesbaar stellen, tenzij de rechter hun het kiesrecht heeft ontnomen. Stemmen gebeurt vrijwillig en iemands keuze is anoniem.

Stempas + identiteitsbewijs

Om te kunnen stemmen, is een stempas en een identiteitsbewijs nodig. Met die documenten kun je stemmen in de gemeente waar je geregistreerd staat. Er bestaat ook een kiezerspas, die je zelf moet aanvragen. Daarmee kan in elke gemeente in Nederland worden gestemd. De Kieswet bepaalt dat alle stemgerechtigden, dus ook justitiabelen met actief kiesrecht, uiterlijk twee weken voor de verkiezingen hun stempas ontvangen op het huisadres. Daarvoor worden de adressen gebruikt die geregistreerd staan in de Basisregistratie Personen. Iedereen is zelf verantwoordelijk voor inschrijving in de gemeente waar men verblijft. Dakloze justitiabelen die nergens geregistreerd staan, worden ingeschreven in de justitiële inrichting. De stempas wordt in zo'n geval naar de justitiële inrichting gestuurd en uitgereikt aan de justitiabele.

Vooraf informeren

Als er verkiezingen worden gehouden, moeten justitiële inrichtingen ervoor zorgen dat justitiabelen hun stemrecht kunnen uitoefenen en dat zij op tijd worden geïnformeerd over hoe zij kunnen stemmen. De websites van politieke partijen en de stemwijzer staan op de lijst van websites die justitiabelen op het internet mogen bekijken. Die informatie helpt hen bij het maken van een keuze.

Hoe stemmen justitiabelen?

Hoe justitiabelen kunnen stemmen, kan per justitiële inrichting verschillen. De directeur van de inrichting bepaalt welke mogelijkheden er zijn om te stemmen.

volmacht
Een justitiabele kan altijd stemmen per volmacht. De justitiabele machtigt dan - op de achterkant van de stempas - een andere kiezer om zijn/haar stem uit te brengen. De gemachtigde moet de stem van de justitiabele tegelijk met de eigen stem uitbrengen.

openbaar stembureau
De gemeente kan in overleg met de directeur van een justitiële inrichting een stembureau inrichten op de locatie. Het stembureau moet dan wel voldoen aan de Kieswet. Dat betekent dat het stembureau openbaar is. Om die reden wordt vaak geen stembureau ingericht in een justitiële inrichting.

Er zijn justitiabelen die recht hebben op verlof. Zij kunnen tijdens het verlof naar een openbaar stembureau om te stemmen.

briefstemmen
Justitiabelen van 18 jaar en ouder die hun straf in het buitenland uitzitten, niet uit het kiesrecht ontzet zijn en geregistreerd staan bij een Nederlandse gemeente, kunnen tijdens de Tweede Kamer verkiezingen en de verkiezingen voor het Europees Parlement per volmacht of per brief stemmen. Bij een verkiezing voor de Provinciale Staten, waterschappen en gemeenteraden kan alleen per volmacht worden gestemd.

Verblijft een kiesgerechtigde tijdelijk of permanent in het buitenland en staat hij niet meer geregistreerd bij een gemeente in Nederland, dan kan hij/zij alleen stemmen bij verkiezingen voor de Tweede Kamer, het Europees Parlement en bij raadgevende referenda. Om gebruik te kunnen maken van het kiesrecht moet iemand zich eenmalig als 'kiezer in het buitenland' laten registreren bij de gemeente Den Haag (www.stemmenvanuithetbuitenland.nl). Vervolgens worden er voor elke verkiezing documenten opgestuurd waarmee per brief kan worden gestemd.

Tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 konden mensen van 70 jaar en ouder in verband met de coronacrisis per brief stemmen. Dat gold ook voor justitiabelen van 70 jaar en ouder.

Meer informatie

Meer informatie over het kiesrecht in Nederland vindt u op de website van de Kiesraad.