Verkiezingen in Nederland - hoe stemmen justitiabelen?

Welke verkiezingen houden we in Nederland?

We houden in Nederland iedere vier jaar verkiezingen voor de Tweede Kamer, Provinciale Staten, Waterschappen en Gemeenteraden. De leden van de Eerste Kamer worden indirect gekozen: dat gebeurt door de leden van de Provinciale Staten. Daarnaast zijn er elke vijf jaar verkiezingen voor het Europees Parlement.

Wie mogen naar de stembus?

Iedereen met de Nederlandse nationaliteit van 18 jaar en ouder mag stemmen. Dat geldt ook voor justitiabelen. Er is een uitzondering: iemand die door de rechter is ontzet uit het kiesrecht mag niet stemmen. Stemmen gebeurt vrijwillig en de keuze is anoniem.

Actief en passief kiesrecht

Er zijn twee soorten kiesrecht: actief en passief kiesrecht. Actief kiesrecht is het recht om te stemmen. Passief kiesrecht is het recht om je verkiesbaar te stellen. Justitiabelen hebben, net als mensen in de vrije samenleving, actief en passief kiesrecht. Zij mogen dus stemmen en zich verkiesbaar stellen, tenzij de rechter hun het kiesrecht heeft ontnomen. Stemmen gebeurt vrijwillig en iemands keuze is anoniem.

Stempas + identiteitsbewijs

Om te kunnen stemmen, zijn een stempas en een identiteitsbewijs nodig. Met die documenten kun je stemmen in de gemeente waar je geregistreerd staat. Er bestaat ook een kiezerspas. Die moet je zelf aanvragen. Daarmee kun je in elke Nederlandse gemeente stemmen. De Kieswet bepaalt dat alle mensen die mogen stemmen, dus ook justitiabelen met actief kiesrecht, uiterlijk twee weken voor de verkiezingen hun stempas ontvangen op het huisadres. Daarvoor worden de adressen gebruikt die geregistreerd staan in de Basisregistratie Personen. Iedereen is zelf verantwoordelijk voor inschrijving in de Basisregistratie Personen in de gemeente waar men verblijft. Dakloze justitiabelen die nergens geregistreerd staan, worden ingeschreven in de justitiële inrichting. De stempas wordt in zo'n geval naar de justitiële inrichting gestuurd en aan de justitiabele gegeven.

Vooraf informeren

Als er verkiezingen worden gehouden, zorgen de justitiële inrichtingen ervoor dat justitiabelen dat op tijd weten. Ook horen justitiabelen hoe zij kunnen stemmen. De websites van politieke partijen en de stemwijzer staan op de lijst van websites die justitiabelen op het internet mogen bekijken. Die informatie helpt hen bij het maken van een keuze.

Verkiezing Europees Parlement

De eerstkomende verkiezing is de verkiezing voor het Europees Parlement. Die vindt plaats in alle 27 EU-lidstaten. Niet alle EU-lidstaten stemmen op dezelfde dag, maar wel op een van de dagen tussen 6-9 juni 2024. Nederland gaat op donderdag 6 juni 2024 naar de stembus voor het kiezen van de Nederlandse leden van het Europese Parlement. Justitiabelen mogen dan ook stemmen.

Hoe stemmen justitiabelen?

De Kieswet schrijft in artikel B6 voor dat kiesgerechtigde personen aan wie op de dag van de stemming hun vrijheid is ontnomen (justitiabelen), hun kiesrecht kunnen uitoefenen door bij volmacht te stemmen. Er zijn twee vormen van het stemmen per volmacht:

Onderhandse volmacht
Bij een onderhandse volmacht vraagt de justitiabele een andere kiezer (de gemachtigde) om de stem van de justitiabele uit te brengen. Dit doet de justitiabele door de achterkant van de eigen stempas in te vullen. De gemachtigde moet kiesgerechtigd zijn en in dezelfde gemeente wonen als de justitiabele. De gemachtigde neemt de onderhandse volmacht samen met een kopie van het identiteitsbewijs van de justitiabele mee naar het stembureau. De gemachtigde vult daar dan twee stembiljetten in: een voor zichzelf en een voor de justitiabele.

Schriftelijke volmacht
Een justitiabele kan ook het formulier 'Verzoek om bij volmacht te stemmen' gebruiken om een andere kiezer te machtigen om namens de justitiabele te stemmen. Dat heet een schriftelijke volmacht. De gemachtigde kan iemand zijn die in dezelfde gemeente woont, of in een andere gemeente. Deze persoon moet kiesrecht hebben en de stem van de justitiabele tegelijk met de eigen stem uitbrengen. Bij deze vorm van machtigen hoeft de justitiabele geen kopie van het identiteitsbewijs mee te geven aan de gemachtigde.

Het formulier 'Verzoek om bij volmacht te stemmen' is op te halen bij de gemeente waar de justitiabele is ingeschreven. Het formulier is ook te downloaden op de website van die gemeente. Als een justitiabele via een schriftelijke volmacht wil stemmen tijdens de verkiezing van het Europees Parlement moet het formulier uiterlijk maandag 3 juni 2024 bij de gemeente binnen zijn.

Openbaar stembureau
Naast het stemmen per volmacht, kunnen justitiabelen die op de dag van verkiezingen toevalligerwijze met verlof zijn, stemmen in een openbaar stembureau. Het kunnen uitoefenen van het stemrecht is géén re-integratiedoel en vormt geen reden voor het aanvragen van verlof.

Justitiabelen met nationaliteit van een andere EU-lidstaat

Bij DJI zitten ook justitiabelen met een andere nationaliteit dan de Nederlandse. Een justitiabele met de nationaliteit van een andere EU-lidstaat die niet van het kiesrecht is uitgesloten, kan op 6 juni 2024 in Nederland stemmen voor een Nederlands lid van het Europees Parlement. De justitiabele kan zich hiervoor via een Y32-formulier registreren bij de Nederlandse gemeente waar deze staat ingeschreven in de Basisregistratie Personen (BRP). De gemeente stuurt de justitiabele zo'n Y32-formulier toe. Het is ook te downloaden via rijksoverheid.nl of op de website van de gemeente. Het ingevulde Y32-formulier moet uiterlijk dinsdag 23 april 2024 bij de gemeente binnen zijn, samen met een kopie van een geldig identiteitsbewijs.

Met formulier Y32 verklaart de justitiabele dat deze in Nederland wil deelnemen aan de verkiezing van de leden van het Europees Parlement (en dus wil stemmen voor de Nederlandse leden daarvan). De justitiabele kan dan niet meer stemmen in het land van herkomst.

Als het ingeleverde Y32-formulier wordt goedgekeurd, stuurt de gemeente de justitiabele in mei 2024 een stempas toe. Om te voorkomen dat een justitiabele in twee EU-lidstaten stemt, informeert Nederland de andere EU-lidstaat dat de justitiabele bij ons deelneemt aan de verkiezing voor het Europees Parlement.

Om mensen die een andere taal spreken te helpen bij het invullen van het Y32-formulier, heeft de Rijksoverheid vertalingen in zes talen beschikbaar van zowel het Y32-formulier als de toelichting daarop: Engels, Duits, Frans, Pools, Italiaans en Spaans. Deze vertalingen staan op rijksoverheid.nl. De justitiabele moet het Nederlandstalige formulier inleveren bij de gemeente.

Wil een justitiabele stemmen op een parlementslid uit de EU-lidstaat waarvan de justitiabele de nationaliteit heeft? Dan moet dat worden geregeld via die EU-lidstaat.

Nederlandse justitiabelen in het buitenland

Justitiabelen van 18 jaar en ouder die hun straf in het buitenland uitzitten, niet uit het kiesrecht ontzet zijn en geregistreerd staan bij een Nederlandse gemeente, kunnen tijdens de Tweede Kamer verkiezingen en de verkiezing voor het Europees Parlement per volmacht of per brief stemmen. Bij een verkiezing voor de Provinciale Staten, waterschappen en gemeenteraden kan alleen per volmacht worden gestemd. Uitgebreide informatie over het briefstemmen staat op de website van de gemeente Den Haag.

Verblijft een kiesgerechtigde tijdelijk of permanent in het buitenland en staat hij niet meer geregistreerd bij een gemeente in Nederland, dan kan de kiesgerechtigde alleen stemmen bij verkiezingen voor de Tweede Kamer, het Europees Parlement en voor het kiescollege niet-ingezetenen voor de Eerste Kamer. Om gebruik te kunnen maken van het kiesrecht moet iemand zich eenmalig als 'kiezer in het buitenland' laten registreren bij de gemeente Den Haag. Vervolgens worden er voor elke verkiezing documenten opgestuurd waarmee per brief kan worden gestemd.

Voor de verkiezingen van het Europees Parlement van 6 juni 2024 geldt dat een aanvraag voor registratie uiterlijk donderdag 25 april 2024 (om 23.59 uur Nederlandse tijd) bij de gemeente Den Haag binnen moet zijn. Een volledige aanvraag bestaat uit het door de justitiabele ingevulde en ondertekende aanvraagformulier en een kopie van diens geldige Nederlandse identiteitsbewijs.

Meer informatie

Meer informatie over het kiesrecht in Nederland vindt u op de websites van de Kiesraad en de Commissie van Toezicht. Informatie over het machtigen van iemand anders staat op Kan ik iemand anders vragen om voor mij te stemmen? en op rijksoverheid.nl staat algemene informatie over verkiezingen in Nederland. Op de website van het Europees Parlement leest u meer over de verkiezingen van 6 juni 2024.